Το θαύμα της όρασης !

70 % από τα κύτταρά μας που ασχολούνται με τις αισθήσεις μας, είναι τα φωτοευαίσθητα δηλ. αυτά που μας κάνουν και βλέπουμε. Από το μεγάλο ποσοστό καταλαβαίνουμε τη μεγάλη αξία της όρασης. Επειδή όλα τα θαύματα που ζούμε (και το ότι ζούμε είναι θαύμα !) δεν τα δίνουμε καμιά σημασία γιατί τα θεωρούμε συνηθισμένα, ας εμβαθύνουμε λίγο στο θαύμα της όρασης.

• Για να δούμε χρειάζεται φως.Πότε βλέπουμε τα πράγματα γύρω μας, όταν υπάρχει φως ή σκοτάδι ; Φυσικά φως. Και αυτό γιατί το φως μεταφέρει τις πληροφορίες για το αντικείμενο στα μάτια μας. Το φως αποτελείται από τεράστιο αριθμό φωτονίων (η ενέργεια ενός φωτονίου είναι μικρότερη από το ένα τρισεκατομμυριοστό της ενέργειας που ξοδεύουμε για να κουνήσουμε λίγο το δάκτυλό μας). Αυτός ο τεράστιος αριθμός φωτονίων πέφτει πάνω σε κάθε τι που είναι γύρω μας, ένα μέρος απορροφάται απ’ αυτά και τα υπόλοιπα φωτόνια ανακλώνται προς κάθε κατεύθυνση. Ένα αριθμός φωτονίων φτάνει στα μάτια μας και … βλέπουμε ! ( Αν υποθέσουμε ότι ένα αντικείμενο απορροφούσε όλα τα φωτόνια θα το βλέπαμε ; Φυσικά όχι. ).
• Η χημεία της όρασης.Στον αμφιβληστροειδή του ματιού μας υπάρχουν τα φωτοευαίσθητα κύτταρα ( 120 εκατομ. ραβδία υπεύθυνα για την όραση στο αμυδρό φως και 7 εκατομ. κωνία υπεύθυνα για την όραση στο λαμπρό φως και την έγχρωμη όραση) που περιέχουν την ουσία ροδοψίνη. Αυτή σχηματίζεται από το β-καροτένιο ( που υπάρχει στα πράσινα λαχανικά και με αφθονία στα καρότα) ή τη βιταμίνη Α (που υπάρχει στα αυγά και στα γαλακτοκομικά). Η ροδοψίνη μπορεί να υπάρχει σε δυο γεωμετρικά σχήματα. Στο ένα το μόριό της είναι στριμωγμένο (ασταθής μορφή) και στο άλλο το μόριό της είναι απλωτό ( σταθερή μορφή). Κάποια ένζυμα που υπάρχουν στον αμφιβληστροειδή μας, φροντίζουν όλα τα μόρια της ροδοψίνης να είναι στην στριμωγμένη μορφή. Μόλις πέσει ένα φωτόνιο πάνω σ’ ένα μόριο ροδοψίνης, σπάνει το δεσμό που το κρατάει στη στριμωγμένη μορφή και αυτό γυρίζει αμέσως στην απλωτή μορφή. Η αλλαγή αυτή στο σχήμα της ροδοψίνης πυροδοτεί μια χιονοστιβάδα χημικών αντιδράσεων. Ένα μόριο ροδοψίνης ενεργοποιεί 500 μόρια μιας πρωτεΐνης, αυτά ενεργοποιούν 500 μόρια ενός ενζύμου, αυτά προκαλούν υδρόλυση 100.000 άλλων μορίων, αυτά κλείνουν 250 κανάλια ιόντων νατρίου που υπάρχουν στη κυτταρική μεμβράνη και έτσι 10 εκατομ. ιόντα νατρίου εμποδίζονται να μπούν μέσα στο κύτταρο (αυτό που βρίσκεται η ροδοψίνη ), με αποτέλεσμα το ηλεκτρικό δυναμικό της μεμβράνης του κυττάρου αλλάζει 1 χιλιοστό του βολτ. Αυτή η μεταβολή του ηλεκτρικού δυναμικού δια μέσου των νευρικών κυττάρων διαβιβάζεται στον εγκέφαλο και δημιουργείται η αίσθηση της όρασης. Όλη αυτή η διαδικασία (που βέβαια δεν μας είναι εντελώς κατανοητή) για ένα φωτόνιο διαρκεί ένα δευτερόλεπτο, ενώ για ένα έντονο φωτεινό παλμό μερικά χιλιοστά του δευτερολέπτου. ( Εννοείται ότι αμέσως μετά τα ένζυμα επαναφέρουν τα μόρια της ροδοψίνης στη στριμωγμένη μορφή κ.ο.κ.)
• Η χημεία της όρασης ρυθμίζεται όσο χρειάζεται.Με τόσο μεγάλη ενίσχυση που γίνεται στη δράση του φωτονίου, μόνο δέκα φωτόνια από το αντικείμενο να φτάσουν στο μάτι μας δημιουργείται η αίσθηση της όρασης (και αυτό γίνεται σε πολύ αμυδρό φως π.χ. ασέληνη νύχτα). Όταν βρισκόμαστε σε έντονο φως (π.χ. μεσημέρι), που τότε φτάνουν σε κάθε φωτοευαίσθητο κύτταρο των ματιών μας δισεκατομμύρια φωτόνια το δευτερόλεπτο, η ενίσχυση που δείξαμε μειώνεται περισσότερο από 10.000 φορές για να μη εξουθενωθούν τα φωτοευαίσθητα κύτταρα και δεν μπορούμε να δούμε. Αυτό πετυχαίνεται με ένα ενδοκυτταρικό μήνυμα να μπλοκαριστούν τα ένζυμα που συμμετέχουν στην ενίσχυση της δράσης των φωτονίων (το μήνυμα είναι μια μεταβολή στον αριθμό ιόντων ασβεστίου). Δηλ. υπάρχει μηχανισμός που ρυθμίζει πόσο θα ενισχυθεί η δράση του φωτονίου και αυτό γίνεται για να μπορούμε να βλέπουμε από το πολύ αμυδρό φως μέχρι το πολύ λαμπρό φως.
Αν και θαυμαστή και πολύτιμη η όραση του σώματος με την οποία βλέπουμε αυτό τον υλικό, φθαρτό και πρόσκαιρο κόσμο, ασύγκριτα θαυμαστή και πολύτιμη είναι η όραση της ψυχής με την οποία βλέπουμε τον πνευματικό, άφθαρτο και αιώνιο κόσμο. « Χαρά στα μάτια που δακρύζουν, για κάποιον άλλον που πονά, γιατί τα μάτια αυτά θα δούνε, του Παραδείσου τ’ αγαθά » (από ένα όμορφο τραγούδι). Μακάρι και εμείς τέτοια μάτια να έχουμε πάντα και έτσι να αξιωθούμε να ζούμε εκεί « ένθα ο των εορταζόντων ήχος ο ακατάπαυστος και η απέραντος ηδονή των καθορώντων του σου προσώπου το κάλλος το άρρητον» ( Από την ακολουθία της Θείας Μεταλήψεως ).

Βιβλιογραφία : 1. Αlberts κ.α., Essential cell biology, εκδ. Garland Science, New York and London, 2004. 2. Dewick. P, Essentials of Organic Chemistry For Students of Pharmacy, Medicinal Chemistry and Biological Chemistry, εκδ. Wiley, Sussex (U.K.), 2006.