Σταχυολογήματα από το βιβλίο « απάνθισμα επιστολών » του οσίου Θεοφάνους του Εγκλείστου

Ποτέ μην προσεύχεστε βιαστικά. Να προσεύχεστε με έντονη συμμετοχή του νου και της καρδιάς στα νοήματα της προσευχής.

Όποτε μας έλθει στο νου ή στην καρδιά ή στις αισθήσεις κάτι το ακάθαρτο, αμέσως ας  το απομακρύνουμε και αμέσως ας καταφεύγουμε στην προσευχή.

Κάθε έργο εμποτίζεται μ’ εκείνα τα αισθήματα με τα οποία πραγματοποιείται.

Η άμαξα με την οποία φθάνει κανείς στη βασιλεία των ουρανών είναι η υπομονή. Και την υπομονή μόνο με τις δοκιμασίες μπορεί κανείς να την αποκτήσει.

Η θεία βοήθεια πάντοτε είναι έτοιμη να μας δοθεί και πάντοτε βρίσκεται κοντά μας. Πρέπει όμως να τη ζητήσουμε. Είναι δύσκολο να προκόψει κανείς στην προσευχή του Ιησού, αν δε συνηθίσει να συγκεντρώνεται γενικά σε κάθε προσευχή.

Η ψυχρότητα στην προσευχή είναι αποτέλεσμα κατακρίσεων, οργής και θυμού, κοσμικών ενδιαφερόντων και απασχολήσεων, σαρκικών ικανοποιήσεων και απολαύσεων. Φυλαχθήτε απ’ όλα αυτά και θα υποχωρήσει.

Ο Κύριος μας αγαπά και θέλει όλοι να σωθούν. Μόνο να προσεύχεσθε ταπεινά και προσεκτικά.

Σκεφθείτε ότι η ζωή σας θα συνεχισθεί σε μια αμετάβλητη αιωνιότητα είτε μακαρία είτε ζοφερή. Προσευχηθείτε στον πανταχού παρόντα Κύριο να ξυπνήσει την ψυχή σας από τον επικίνδυνο ύπνο και λήθαργο.

Αυτό που κάνει τον άνθρωπο ανάξιο να συγχωρεθεί δεν είναι το μέγεθος και το πλήθος των αμαρτιών, αλλά η αμετανοησία του.

Το ενδιαφέρον που τώρα εκδηλώνετε για τη σωτηρία της ψυχής σας τι σημαίνει ; Σημαίνει την πρόσκληση του Κυρίου.

Και σεις πιστεύετε σ’ αυτόν τον πλάνο και τον ψεύτη, ξεχνώντας ότι ο Θεός μια σκέψη και μια επιθυμία έχει : Να ελεεί, να ελεεί, να ελεεί …

Ο Κύριος αποστρέφεται τους αμαρτωλούς μόνο όταν παραμένουν αμετανόητοι.

Είναι φοβερό να αμαρτάνει κανείς ελπίζοντας στο έλεος του Θεού. Βέβαια το έλεος του Θεού είναι απέραντο, εμείς όμως είμαστε περιορισμένοι κι όταν φθάσουμε στο σημείο να παύσουμε να  μετανοούμε για τις συχνές πτώσεις μας , τότε δεν αποτελούμε κατάλληλο δοχείο για να δεχθεί την χάρη και την ευσπλαχνία του Κυρίου.

Στο μυστήριο της εξομολόγησης είναι παρών ο ίδιος ο Χριστός. Ακούει με την ακοή του πνευματικού και δίνει την συγχώρεση με την δική του φωνή.

Η εξομολόγηση και η Θ. Κοινωνία τον ζεματάνε και τον διώχνουν. Και αυτός προβλέποντάς το σηκώνει συναγερμό. Εσείς όμως μην απομακρύνεστε από την μνήμη του Θεού και  την ενθύμηση του θανάτου.

Η ευγένεια χωρίς την αγάπη είναι κεντρί που πληγώνει.

Υπάρχουν βέβαια και διοικητικά μέσα, αναφορές στη μητρόπολη κλπ αλλά προτιμώ να μη φθάσετε έως εκεί. Ας εφαρμόσετε τα ηπιότερα μέσα ου σας ανέφερα.

Όσο περισσότερο αγωνίζεται κανείς να συγκρατήσει το νου, τόσο και η προσευχή γίνεται περισσότερο καθαρή.

Θαυμάστε το έλεος του Κυρίου.  Λίγο κοπιάζει κανείς και σε τι ύψη αξιώνεται να φθάσει. Γι’ αυτό πρέπει να ενθαρρύνουμε κάθε αδελφό : αγωνίσου, αξίζει τον κόπο.

Η Θ. Χάρη συνήθως απομακρύνεται από την ψυχή για να την δοκιμάσει ή για να την τιμωρήσει για κάτι κακό που δέχθηκε και μολύνθηκε. Στην πρώτη περίπτωση επιστρέφει σύντομα, μόλις η ψυχή την αναζητήσει θερμά. Στην δεύτερη όμως δεν επιστρέφει, αν δεν προηγηθεί ειλικρινής μετάνοια και καθαρή εξομολόγηση.

Ας μην πιστεύουμε ότι θα έχουμε πάντοτε εσωτερική θέρμη ή ότι θ’ απολαμβάνουμε διαρκώς εσωτερική γλυκύτητα. Αντίθετα να περιμένετε συνεχώς ξαφνικές μεταπτώσεις. Όταν ψυχραίνεται ο ζήλος για την πνευματική ζωή, πρέπει με κάθε τρόπο να τον θερμαίνουμε καταφεύγοντας με φόβο και τρόμο στο Θεό. Την θέρμη και την γλυκύτητα να τις αντιμετωπίζετε σαν εκδηλώσεις του θείου  ελέους, για τις οποίες δεν είμαστε άξιοι.

Εάν το πρωί προσευχηθείτε όπως πρέπει, όλη η μέρα σας θα ευλογηθεί. Μην απελπίζεστε για τις προσπάθειες που σας φαίνονται άκαρπες.

Ο φόβος του Θεού είναι η ρίζα κάθε καλού έργου. Ούτε ένα λεπτό να μην απομακρύνεται από την καρδιά σας.

Ο Κύριος πολύ αντιπαθεί την κατάκριση. Η κατάκριση γεννιέται από την αυταρέσκεια. Γι’ αυτό σε κάθε πτώση να εξετάζετε τις αιτίες που σας οδήγησαν σ’ αυτή.

Δεν υπάρχει λόγος να διαβάζουμε πολλά, αρκεί να ζούμε αυτά που διαβάζουμε.

Με τον φόβο του θεού σταθεροποιείται η απόφαση να μην επιτρέψουμε καμία πτώση  στον εαυτό μας.

Όλα μπορεί να τα χρησιμοποιήσει κανείς για την καταστροφή του. Ο Ιούδας  και αυτό το αποστολικό αξίωμα το χρησιμοποίησε για την καταστροφή.

Βέβαια το πλησίασμα του θανάτου ίσως δημιουργεί κάποιο φόβο. Άς έχετε όμως θάρρος. Ο Κύριος νίκησε τον θάνατο. Αυτός θ’ αναδείξει νικητή και κάθε πιστό.

 Δεν θλίβομαι για τους νεκρούς όταν είμαι βαθιά πεπεισμένος ότι σώθηκαν και βρίσκονται κοντά στο θεό. Γιατί να λυπάμαι όταν αυτοί χαίρονται ;

Κόσμος είναι τα πάθη, είναι οι άνθρωποι που ζουν αποκλειστικά σύμφωνα με τα πάθη, είναι το σύνολο των συνηθειών και των μέσων που σοφίστηκαν για την ικανοποίηση των παθών. Η απάρνηση όλων αυτών σημαίνει εγκατάλειψη του κόσμου, έστω κι αν όλοι γύρω ζουν κοσμικά.   

Κάθε φορά που νικηφόρα αποκρούετε τον πειρασμό, να μη σταματάτε σ’ αυτό, αλλά να καταφεύγετε στην προσευχή, μέχρις ότου στη ψυχή σας επικρατήσουν καθαρές σκέψεις και επιθυμίες.

Οι πειρασμοί αναγκάζουν να βγει στην επιφάνεια το κακό που κρύβεται μέσα μας.

Έρχονται αισχροί λογισμοί ; Διώξτε τους. Έρχονται ξανά ; Ξαναδιώξτε τους. Επιμένουν ; Επιμένετε και σεις στο να τους διώχνετε. Όσο γρηγορότερα διώχνει κανείς τον πρώτο κακό λογισμό, τόσο γρηγορότερα ελευθερώνεται από τον πόλεμο του εχθρού.

Η σαρκική αμαρτία αποτελεί άρνηση της χριστιανικής μας ιδιότητας. Και τίποτα δεν καταπνίγει την πνευματική χαρά, όσο αυτή η αμαρτία, αν και ο εχθρός συνεχώς μας ψιθυρίζει ότι είναι φυσική και ασήμαντη.

Προφυλαχθείτε λοιπόν και αγωνισθείτε να επαναφέρετε τον φόβο του Θεού και να ξαναθερμάνετε τον θείο ζήλο. Διαφορετικά θ’ αναπτυχθεί η διάσπαση των λογισμών.

Ευθύς εξ αρχής να διώχνουμε τους πονηρούς λογισμούς, να καταπνίγουμε αμέσως μ’ όλες τις δυνάμεις το ένοχο συναίσθημα ή την ηδυπάθεια, μόλις εμφανιστούν. Αυτό είναι το σπουδαιότερο σημείο της εσωτερικής πάλης.

Μια άσχημη σκέψη είναι ένα εχθρικό βέλος. Το ρίχνει ο διάβολος κυρίως την ώρα της προσευχής, για να αποσπάσει τον νου από τον Θεό και να τον απασχολήσει με κάτι το αμαρτωλό… Ένα μέσο σωτηρίας υπάρχει: Να στραφεί η προσοχή σε κάτι διαφορετικό και εκεί να σταματήσει το κατρακύλισμα.

Ο διάβολος μισεί τις ήσυχες καρδιές. Τις γεμίζει με λύπη και ταραχή.

Όσο αυξάνει η εκτίμηση του εαυτού μας σε κάτι, τόσο βαδίζουμε στην καταστροφή.

 Πόσο χρήσιμο θάταν να βρισκόταν κάποιος να σας κατηγορεί. Να χαίρεσθε, αν ποτέ συμβεί αυτό.

Λένε ότι η υπερηφάνεια είναι κλέφτης που βρίσκεται μέσα στο σπίτι. Έρχεται συχνά σε συνεννόηση με τους εξωτερικούς κλέφτες, τους ανοίγει πόρτες και παράθυρα κι εκείνοι μπαίνουν κι αρπάζουν κάθε θησαυρό.

Προσπαθήστε ν’ αποδεσμεύεστε από κάθε αιχμαλωσία της καρδιάς και από κάθε διάσπαση της εσωτερικής σας εργασίας. Ο τρόπος είναι ένας : Να μην απομακρύνεται η προσοχή από τον Κύριο και την συναίσθηση της παρουσίας Του.

Ο μοναδικός δρόμος για την ταπείνωση είναι η υπακοή και η απάρνηση του ιδίου θελήματος. Χωρίς αυτά είναι δυνατόν ν’ αναπτύξει κανείς εσωτερικά εωσφορικό εγωισμό, παρά την εξωτερική ταπεινή συμπεριφορά και τις ταπεινολογίες.

 Αν έχουμε ταπείνωση όλα θα μας τα συγχωρήσει ο Θεός  και θα μας βάλει στον παράδεισο.

Η μνήμη του Θεού και του θανάτου είναι οι καλύτεροι δάσκαλοι για την θεραπεία των παθών.

Τα δάκρυα μαλακώνουν την καρδιά και χαρίζουν κατάνυξη. Πρέπει όμως να τα κρύβετε γιατί γύρω τους περιφέρεται η υπερηφάνεια.

Δεν βρέθηκε ακόμα κανένας που ν΄ ανέβηκε στον ουρανό χωρίς κόπους, ανησυχίες, δοκιμασίες, θλίψεις και ισχυρούς πειρασμούς. Να έχετε διαρκώς την προσοχή σας στην καρδιά σας.

Εάν νοιώσετε εκείνη τη στιγμή ότι πολύ λίγα σας είπε, ότι έπρεπε δέκα φορές περισσότερα να σας έλεγε, αυτό σημαίνει ότι έχετε συναίσθηση της αμαρτωλότητός σας.

Να είσθε πάντα σε κατάσταση ετοιμότητας και να επικαλείσθε τη βοήθεια του σωτήρος Χριστού.

Πρέπει να εκπληρώνετε τις βιοτικές σας υποχρεώσεις, σαν να σας τις ανέθεσε ο ίδιος ο Κύριος, ο οποίος διαρκώς εποπτεύει την εκπλήρωσή  τους. Γιατί αλλιώς αν παραμελούνται εισέρχονται στο νου και διασπούν τη μνήμη του Θεού.

Για όλα υπάρχουν εντολές, για τις σχέσεις σας με τη σύζυγο και τα παιδιά, τους γνωστούς και τους ξένους. Η καταπάτησή τους θα σας καταστήσουν παραβάτη ενώπιον του Θεού.

Καλύτερα να δακρύζει κανείς στο σπίτι και όχι στο ναό. Μπροστά στους άλλους είναι προτιμότερο να κρύβει κανείς το χάρισμα μέσα στην καρδιά του.

Παραμελώντας κανείς ευκαιρίες απαρνήσεως του θελήματός του, φανερώνει ότι πρώτα θέλει να ευαρεστήσει τον εαυτό του και ύστερα το θεό.

Στον κόσμο μας τίποτα δεν υπάρχει άξιο λόγου για να φιλονικεί κανείς παρά μόνο για τη σωτηρία της ψυχής του.

Για να επέμβει ο θεός και να μας βοηθήσει πρέπει να δει και τη δική μας επίμονη αγωνιστική προσπάθεια.

Σ’ αυτούς που η φιληδονία και η οργή εμφανίζονται σαν άγρια θηρία, εάν τα νικήσουν θα κοιμηθούν με μαρτυρικό στεφάνι.

Μπορεί να σας εγκαταλείψει τελείως ο Θεός και να παύσει να σας διεγείρει πνευματικές ανησυχίες. Θα συμβεί τούτο αν παραμείνετε αδιόρθωτος. Και τότε θ’ αποκτήσετε ειρήνη, ειρήνη όμως θανάσιμη.

Η αληθινή ειρήνη δεν πηγάζει από τις εξωτερικές συνθήκες, αλλά από την εσωτερική καλή τακτοποίηση.

Και τα δυσάρεστα παραχωρούνται για το καλό μας. Για την ταπείνωση, την κάθαρση, την σταθερότητα στη χριστιανική ζωή και την εμπιστοσύνη στο Θεό.

Σας συκοφάντησαν άδικα ; Υπομένετε καρτερικά. Θα θεωρηθεί αυτό επιτίμιο για εκείνα που πραγματικά φταίτε.  

Θυμηθείτε και την καρτερία των αγίων μαρτύρων, οι οποίοι μετά τα βασανιστήρια παρέμεναν στη φυλακή 5,10,ή και 20 ακόμα χρόνια έχοντας ανακούφιση κα απόλαυση την ζωντανή ελπίδα του παραδείσου.

Ο Κύριός μας είναι πολυέλεος και πάντοτε έτοιμος σε βοήθεια. Να στρέφετε συνεχώς προς Αυτόν το νου κι την καρδιά.

Η πίστη ότι όλα και τα μεγάλα και τα μικρά από τον Θεό εξαρτώνται, θα σας διδάσκει να τα έχετε όλα σαν καλά, όσο κι αν εμφανίζονται σαν κακά.

Συμφερότερο είναι να είμαστε συγκρατημένοι στις κρίσεις για να μην πέσουμε στην κατάκριση. Να μην πλησιάζουμε την φωτιά γιατί ή θα καούμε ή θα καπνισθούμε.

Να συνηθίσετε να χαίρεστε περισσότερο όταν σας κατηγορούν, σας ταπεινώνουν, σας περιφρονούν, παρά όταν σας επαινούν και σας τιμούν.

Μόλις διαθέτετε λίγο χρόνο κλειστείτε στο δωμάτιό σας, προσπαθήστε να κατεβείτε  με τον νου στην καρδιά και εκεί σταθείτε ενώπιον του Κυρίου. Δοξολογήστε Τον, ευχαριστήστε Τον, ζητήστε Του πνευματικά αγαθά.

Να έχετε στο νου σας ότι τα άχρηστα φλούδια πάντοτε επιπλέουν και φαίνονται, οι βαρύτεροι όμως καρποί κατεβαίνουν στο βυθό και πρέπει να τους ανακαλύψεις.

Η ντροπή των ανθρώπων μας βοηθάει να διορθωνόμαστε μόνο στην εξωτερική συμπεριφορά.

  Κάθε φορά που σφάλλετε να προσεύχεσθε στον Κύριο να σας συγχωρήσει. Παρακαλέστε Τον να σας απαλλάξει από τις αδυναμίες σας.

Όταν η ψυχή στρέφεται, μ’ όλες  τις δυνάμεις της  προς τον Κύριο, όλα μέσα της γίνονται φωτεινά, όλα χαρούμενα, όλα ειρηνικά.

Το κλειδί για να μπει στη ψυχή μας ο Χριστός είναι ο φλογερός ζήλος για τη σωτηρία και η αυταπάρνηση.

Η ταπείνωση και η καρτερία όλα τα οικοδομούν, ενώ η κενοδοξία και η υπερηφάνεια όλα τα γκρεμίζουν.

Αληθινοί χριστιανοί είναι μόνο όσοι σταυρώνουν τη σάρκα τους, νεκρώνοντας έτσι τα πάθη και τις επιθυμίες.

Στην κοσμική ζωή υπάρχουν αφορμές ζήλιας γιατί δεν είναι όλα προσιτά σε όλους. Στην πνευματική ζωή όμως όχι. Βλέπεις κάποιον να προηγείται πνευματικά. Κοπίασε και συ.

Όταν βαθμιαία η ελπίδα στον Κύριο ατονήσει και αρχίσουμε να εμπιστευόμαστε τον εαυτό μας, τότε και ο Κύριος μας αποδοκιμάζει.

Η θλίψη σας για τους οικείους που χάνονται και η προσευχή σας για την σωτηρία τους είναι ευάρεστες στο Θεό. Να προσεύχεσθε  με όλη σας την καρδιά γι αυτούς. Η καλοπροαίρετη προσευχή σας γνωστοποιείται σ’ αυτούς, γιατί υπάρχει μυστική επικοινωνία των ψυχών.

Να μετανοήτε για το παρελθόν και να φοβάστε την αδυναμία σας. Να μην χάνετε όμως την ελπίδα της σωτηρίας.

Η συνειδητή πίστη γνωρίζει σε τι πιστεύει και γιατί πιστεύει.

Μόλις πληροφορηθεί ο πιστός που έχει επίγνωση ότι ο Θεός αυτό αποκάλυψε και αυτό δίδαξε, το αποδέχεται ολόψυχα, καθησυχάζει, και δεν επιτρέπει στον εαυτό του καμία αμφισβήτηση.

« εάν μη στραφήτε και γένησθε ως τα παιδία, ου μη εισέλθητε στη βασιλεία των ουρανών.» Αν δεν γίνουμε, θα εισέλθουμε ;

Η χωρίς επίγνωση τυφλή πίστη είναι εκείνη που δεν γνωρίζει τι ακριβώς πρέπει να πιστεύει. Επί πλέον δεν ενδιαφέρεται να μάθει ούτε το ένα ούτε το άλλο.

Οι λογισμοί απιστίας είναι για την πίστη ότι οι ακάθαρτοι λογισμοί για την ηθική.

Να μην αιχμαλωτίζεσθε από την ολιγοπιστία και να διώχνετε αμέσως κάθε αμφιβολία στα θέματα της πίστεως.

Εφ’ όσον ο Θεός είναι αγαθός, άρα δεν θα πρέπει και ο καθορισμός της κολάσεως σαν αιωνίας να προσκρούει στην αγαθότητά Του.

Όποιος δεν σπεύσει απ’ εδώ να φυτέψει τους σπόρους της μετανοίας και μεταβεί εκεί με πνεύμα αμετανόητο, εμμονής στην αμαρτία, τότε κι εκεί θα μείνει μ’ αυτό το πνεύμα και θα θερίσει τον ανάλογο καρπό, την αιώνια αποδοκιμασία του Θεού.

Η αμαρτία δεν είναι κάτι εξωτερικό, αλλά υπόθεση εσωτερική. Όταν κάποιος αμαρτάνει, μολύνει και παραμορφώνει την εσωτερική του υπόσταση.

Ο Θεός αποφασίζει την αποδοκιμασία και την εγκατάλειψη του ανθρώπου όταν πια τίποτε περισσότερο δεν μπορεί να κάνει μαζί του.

Εσείς έχετε συμπόνια. Αλλά μήπως ο Θεός δεν συμπονά ; Νομίζετε ότι έτσι τυχαία θα πει τον τελευταίο Του λόγο για τους αμαρτωλούς « απέλθετε απ’ εμού .. »

Σας συμβουλεύω να κλείνετε τ’ αυτιά σας σε τέτοιες κούφιες συζητήσεις. Ποιο το όφελος να συγκεντρώνετε ασέβειες και να γεμίζετε μ’ αυτές το νου και την καρδιά σας ;             

 Η οριστική κρίση θα συμβεί μετά την κοινή ανάσταση όλων των νεκρών, για να λάβουν τόσο οι δίκαιοι όσο και οι αμαρτωλοί, πλήρη και στο σώμα και στη ψυχή, την ανταμοιβή τους για τον τρόπο που έζησαν εδώ στη γη.

Είναι δυνατόν να σωθεί κάποιος που δεν αγαπά τον Χριστό ; Ασφαλώς όχι.

Αυτός λοιπόν είναι ο αναμφισβήτητος δρόμος της σωτηρίας, η πιστή τήρηση των εντολών του Θεού.

Η αγάπη προς τον Θεό είναι η πρώτη και μεγαλύτερη εντολή. Ακολουθεί κατόπιν η ομοία προς αυτήν, αγάπη προς τον πλησίον.

Λέγοντάς σας να πιστεύετε στον Χριστό, σας θεώρησε απίστους. Και σεις το ακούσατε με απάθεια, σαν να ήσασταν πραγματικά άπιστοι.

Χρεωστούμε ευγνωμοσύνη στον Κύριο που ευδόκησε να γεννηθούμε στους κόλπους της αληθινής, Ορθοδόξου Εκκλησίας.

Χωρίς καμιά διάκριση στραφήκατε προς αυτόν τον ψευδοκήρυκα και κινδυνεύετε ν’ αποκοπείτε  από την αγία Εκκλησία και από την αλήθεια του Θεού.

Αναρίθμητες αιρέσεις εμφανίστηκαν στη Δύση. Όλες όμως απορρίφθηκαν από την Ορθοδοξία, παρ’ όλο που κηρύττουν τον Σωτήρα Χριστό.

Μεταξύ σας όμως κανείς δεν κοπίασε να κάνει αυτή την έρευνα, αλλά μόλις ακούσατε από τα χείλη του το γλυκύτατο όνομα του Κυρίου, αμέσως απερίσκεπτα σταθήκατε στο πλευρό του. Κανείς σας δεν υποψιάστηκε ότι  αυτό το προσκυνητό όνομα είναι στα χείλη του πλανεμένου σαν δόλωμα για να παραπλανήσει και να οδηγήσει  στην καταστροφή τις απλοϊκές ψυχές σας.

Κάποιοι κηρύττουν τον Χριστό και ο ίδιος ο Χριστός μας προτρέπει να φυλαγόμαστε απ’ αυτούς. Και την ημέρα της κρίσεως θα τους πει « ουδέποτε έγνων υμάς, αποχωρείτε απ’ εμού οι εργαζόμενοι την ανομίαν ».

Τόσο ύπουλο είναι το ψέμα, που καλύπτεται κάτω από τα ιερά και γλυκύτατα ονόματα !

Μπορεί κάποιος να διαβάζει και να ερμηνεύει το Ευαγγέλιο με τέτοιο τρόπο που να ατιμάζει τον ατίμητο θησαυρό.

Δεν είναι τίμιο να εγκολπώνεται κανείς την Χριστιανική πίστη και μετά να την διαστρέφει.

Η ζωή μας βρίσκεται σε μια ζωντανή σχέση και κοινωνία με τον Θεό. Μετά την πτώση των πρωτοπλάστων χάσαμε αυτή την κοινωνία.

Όποιος επιμένει λέγοντας μόνο « πίστευε στον Κύριο, πίστευε στον Κύριο » και δεν επεκτείνεται στη διδασκαλία της συμμετοχής στο έργο της σωτηρίας του Πατρός και του Αγίου Πνεύματος, αυτός φαίνεται ότι δεν κατέχει όλη την αλήθεια.

Για την πορεία στην οδό σωτηρίας είναι απαραίτητο να υπάρχει φως δηλ. η ορθή πίστη, είναι απαραίτητο να είναι καθορισμένος ο δρόμος δηλ. οι θείες εντολές, είναι απαραίτητες η ψυχική υγεία και η ισχύς δηλ. οι δυνάμεις της Θ. Χάριτος δια μέσου των μυστηρίων, είναι απαραίτητοι οι γνώστες του δρόμου και οι χειραγωγοί δηλ. οι ποιμένες της Εκκλησίας.

 Οι πιστοί που δέχονται τη Θ. Χάρη με τα μυστήρια σώζονται μέσα στους κόλπους της Εκκλησίας, όχι μεμονωμένοι, αλλά ενωμένοι όλοι μαζί στην πραγματική βιωματική πίστη και κάτω από την χειραγώγηση των ποιμένων. Η σωτηρία κάθε ψυχής τελείται μυστικά και κάθε πιστός προσδοκά μια άλλη φωτεινή ζωή, χάριν της οποίας υπομένει εκούσιες και ακούσιες στερήσεις.

Ειλικρινά ομολογεί τον Κύριο μόνο εκείνος που πιστεύοντας σ’ Αυτόν, αγιάζεται με τα μυστήρια και αντλεί δυνάμεις απ’ αυτά, ζει άγια σύμφωνα με τις εντολές του Θεού, κάτω από την χειραγώγηση των πνευματικών πατέρων και μέσα στο πνεύμα της Ορθοδόξου Εκκλησίας.

Όποιος δεν σφραγίζει τον εαυτό του με το σημείο του Σταυρού, αφήνει ελεύθερο πεδίο δράσης σους εχθρούς. Ο Σταυρός αγιάζει κάθε άνθρωπο και κάθε αντικείμενο.

Είναι απαραίτητο στον προσευχόμενο να εκδηλώνει τη εσωτερική του ευλάβεια και υποταγή στον Θεό με την κλίση της κεφαλής.

 Καλύτερα θα είναι να συγκεντρώνεστε όλοι μαζί, όσοι μολυνθήκατε από τα δηλητηριώδη αιρετικά λόγια του, να διαβάζετε το βιβλίο με προσοχή και να σημειώνετε ο καθένας για τον εαυτό του ότι βρίσκει καταλληλότερο στην  άμυνα εναντίον των προσβολών του εχθρού.