Συχνά ακούγονται τα ερωτήματα : μήπως όλο αυτό που ονομάζουμε νεοελληνικό πολιτισμό ( ήθη, έθιμα, παιδεία, αγωγή …) ήταν κάτι καλό, είχε πράγματι αξία, αλή-θεια και ενότητα, αλλά ήταν για μια εποχή που πέρασε ;
Μήπως άλλαξαν οι συνθήκες της ζωής μας τόσο, και έτσι, που εκ των πραγμάτων είμαστε υποχρεωμένοι να προσαρμοσθούμε στα νέα δεδομένα ;
Ο τεχνικός πολιτισμός, η βιομηχανική ανάπτυξη, τα μεγάλα αστικά κέντρα, τα μέσα ενημέρωσης ( τηλεόραση, τύπος), ο τουρισμός, η εύκολη μετακίνηση ανθρώπων, η διακίνηση ιδεών και εμπορευμάτων, δεν δημιουργούν νέες συνθήκες ζωής σε κλίμα-κα παγκόσμια ;
Μπορούμε σήμερα να μιλήσουμε για ήθη και έθιμα χωριού, νησιού, επαρχίας, όπως παλιά ; Δεν αλλοιώνονται όλα ; Δεν προχωρούμε τώρα σε μια νέα αγωγή, κοινή γλώσ-σα, ήθη, έθιμα, που δίδονται έτοιμα, με νεωτερισμούς και ρεύματα πολιτιστικά και πολιτικά που έρχονται από κάποια κέντρα ;
Δεν έχει μια άμεση σχέση το περιβάλλον, ο χώρος που ζει κάποιος , με την αγωγή που παίρνει ;
Και πάλι, η αγωγή, ο τρόπος που αναπτύσσεται κάποιος, δεν θα ρυθμίσει εν πολ-λοίς τον χαρακτήρα της δημιουργίας του, της τέχνης του και τον χώρο της ζωής του;
Για να είμαστε προσγειωμένοι, αυτές είναι, είτε το θέλουμε είτε όχι, οι νέες συνθή-κες που ζει ο πολύς κόσμος στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Και κάθε άνθρωπος και κάθε πολιτισμός δίνει εξετάσεις σ’ αυτόν το χώρο, μ’ αυτούς τους όρους που ορίζει η νέα και αναπόφευκτη για όλη την υδρόγειο κατάσταση.
Είναι απειλή ή ευλογία ; Είναι καλό ή κακό ; Είναι καλύτερο να μην υπήρχε αυτή η τεχνική πρόοδος ; Μήπως τελικά δεν είναι πρόοδος ;
Αυτά είναι ερωτήματα σοβαρά, στα οποία δεν καλούμαστε τώρα να απαντήσουμε. Αυτό που αντιμετωπίζουμε είναι το πρόβλημα : τι θα κάνουμε ;
Αυτό που ονομάζουμε νεοελληνικό πολιτισμό τι είναι ; Ποια η φύση και η αντοχή του ; Μήπως έφτασε το τέλος του ; Μήπως μοιάζει η περίπτωσή μας με εκείνη δυο πρωτόγονων λαών : ο πρώτος λάτρευε ένα δέντρο σαν θεό, μέχρις ότου έφτασε ο πολι-τισμός, πέρασε ο αυτοκινητόδρομος, ξερίζωσε το δέντρο και εξαφάνισε τον θεό. ο δεύτερος λάτρευε ένα βουνό, αλλά οι περισσότεροι έφυγαν εργάτες στην Ευρώπη και έχασαν τον θεό τους.
Ο πολιτισμός μας – η καρδιά και η δύναμή του- δεν έχει καμιά σχέση με τέτοιες πε-ριπτώσεις. Ανέτειλε εκ του Τάφου. Γεννήθηκε και ανδρώθηκε μέσα σε δυσκολίες. Πολλές δοκιμασίες καταλυτικές, ποικίλων μορφών και ειδών, πέρασαν από πάνω του, όμως δεν ξεριζώνεται εύκολα, αλλά θεριεύει. Πολλές φορές, όχι μια, ξενιτευτήκαμε οι Έλληνες και δεν χάσαμε την πίστη μας και τον χαρακτήρα μας, αλλά τότε συχνά τα είδαμε καλύτερα και τα ζήσαμε πιο δυνατά.
Είναι αλήθεια ότι έχει άμεση σχέση ο χώρος που ζει κάποιος και η αγωγή που παίρ-νει. Και αντίστροφα, η πνευματική καλλιέργεια και το επίπεδο της παιδείας του φανε-ρώνεται με το πώς διαμορφώνει τον χώρο της ζωής του, τα σπίτια και τις πόλεις του. Και σ’ αυτό δώσαμε ήδη εξετάσεις και ξέρουμε τα αποτελέσματα : τόσο γρήγορα δη-μιουργήσαμε τον κακοήθη υδροκεφαλισμό της Αθήνας, που βασανίζει το ένα τρίτο του πληθυσμού της Ελλάδας. Και στην ανάπτυξη του τουρισμού που τόσο ποθήσαμε, δεν βάλαμε κανένα φραγμό, όπως γίνεται σε άλλες χώρες που σέβονται τον εαυτό τους, και βλέπουμε τα αποτελέσματα.
Μήπως κάποια κέντρα ελέγχου δεν λειτουργούν σωστά ; Μήπως πήραν ή δώσαμε την ευθύνη για τα μεγάλα θέματα της ζωής μας σε άτομα άσχετα και ακατάλληλα ;
Πως στους τέσσερις αιώνες της Τουρκοκρατίας άντεξε ο λαός, η πίστη του, η συ-νείδησή του ; Που βρίσκεται σήμερα αυτή η δύναμη του λαού, που βλάστησε από τα σπλάχνα του τον Ακάθιστο Ύμνο και τα δημοτικά τραγούδια, που έπλασε την Αγιά Σοφιά και τις πανάγιες εκκλησίες μετά την πτώση της Πόλης ; Έχει να δώσει και να πει κάτι σήμερα ; Ή μήπως μερικοί βρήκαν κάπου αλλού κάτι πιο πολύτιμο και ευφυές και περιφρονώντας την πίστη και την αίσθηση του λαού, προσπαθούν να του το επιβάλ-λουν ;
Γιατί στο θέμα της παιδείας να αλληθωρίζουμε, στον τόπο που γεννήθηκε η παιδεία ; Γιατί μετά το 1821, ακόμα παραπαίουμε ; Γιατί κάνουμε ατέλειωτες προτάσεις, με-ταρρυθμίσεις, αλλαγές, κι όλο βρισκόμαστε στη θέση μηδέν ; Γιατί ο ένας μεταρρυθμι-στής αναιρεί τον άλλο, και όλοι οδηγούν στην ίδια στειρότητα ;
Ζώντας στο Άγιον Όρος βλέπουμε τα πράγματα από μια άλλη πλευρά. Έχουμε μια άλλη θέα της περιοχής, που φανερώνεται σε μας μέσα από τον παραδοσιακό χώρο και τον τρόπο της αγιορείτικης ζωής. Θα θέλαμε να σας το κοινοποιήσουμε, γιατί όλος αυτός ο χώρος και ο τρόπος ανήκει σε όλους.
Κάθε Μοναστήρι, ένα άλλο μέγεθος, χαρακτήρας, τόπος, άλλη έκφραση της ίδιας πραγματικότητας, του ίδιου πνεύματος.
Σε κάθε Μοναστήρι πολλά κελλιά. Καθένα με τον δικό του προσανατολισμό, φωτισμό, μέγεθος. Για να χωρέσει ο καθένας : « Εν τη οικία του Πατρός μου μοναί πολλαί εισί ». Καθένας μοναχός, άλλο πρόσωπο, άλλο όνομα, άλλη κλήση, άλλος χαρακτήρας.
Η λειτουργική κοινότητα δέχεται τον καθένα. Ο κάθε άνθρωπος χωράει, βρίσκει τη θέση του.
Ισότητα δεν είναι ισοπέδωση – αυτό είναι καταστροφή, αφύσικη ενέργεια για όλους. Ισότητα μέσα στην Εκκλησία είναι να βρει καθένας τον ρυθμό του. Να χαίρεται την ζωή του. Να βρει την δόξα στην ταπείνωση, τον πλούτο στην εκούσια φτώχεια, τον αληθινό, ολόσωμο γάμο με την χάρη του Θεού δια της εν αγνότητι ζωής. Να μπει στην αιωνιότητα ψυχή τε και σώματι από σήμερα, με το να μη ζει για τον εαυτό του, αλλά για τον υπέρ ημών αποθανόντα και αναστάντα και για τους αδελφούς του.
Σώζεται το πρόσωπο. Αναστηλώνεται το αρχαίον κάλλος, η περιφρονημένη, ξεχασμένη ευγένεια του ανθρώπου.
Ο καθένας ανακεφαλαιώνει το όλον, είναι εν σμικρώ η Μονή, είναι ολόκληρη η Εκκλησία.
Υπάρχει μια προσπάθεια, ένας αγώνας μεταξύ των αδελφών : Πως ο καθένας θα προσφέρει στον άλλο. Πως θα κουραστεί για να αναπαύσει τον αδελφό του . τον πιο ακριβό εαυτό του, τον ίδιο τον Θεό του. « Είδες τον αδελφό σου, είδες Κύριον τον Θεόν σου».
Τα Μοναστήρια είναι αυτοδιοίκητα και σχετίζονται μεταξύ τους. Βρίσκονται σε τέτοια γεωγραφική και διοικητική θέση, ώστε η απόσταση να δίνει τη δυνατότητα στον καθένα, ελεύθερα και ανενόχλητα, να αναπτύξει τον χαρακτήρα του. Και συγχρόνως, η ύπαρξη όλων των Μοναστηριών στο Όρος δίνει τη δυνατότητα για μια λειτουργική επικοινωνία, ανταλλαγή σκέψεων, επισκέψεων και πείρας. Προσφορά αλληλοβοήθειας στον πνευματικό και υλικό τομέα της ζωής.
Όλοι είναι αδελφωμένοι και όλοι ελεύθεροι. Όλοι βρίσκουν τον ρυθμό της ζωής τους, δοξολογούν τον Θεό με όλη την ύπαρξή τους.
Η αλήθεια και η ισορροπία που υπάρχει σε ένα σωστό μοναχό με την αγία αγωγή που δίνει η μητέρα μας Εκκλησία, φανερώνεται σε όλη τη διοργάνωση της ζωής στο Άγιον Όρος. Όλοι οι άνθρωποι είναι αναπαυμένοι. Όλοι οι χαρακτήρες έχουν βρει τη θέση τους. Όλοι οι λαοί είναι αδελφωμένοι : Έλληνες, Ρώσοι, Σέρβοι, Βούλγαροι, Ρουμάνοι είναι αγιορείτες, παιδιά της Παναγίας, αληθινοί αδελφοί εν τω υπερώω Τόπω της θείας Λειτουργίας, στο περιβόλι της Παναγίας.
Στο Άγιον Όρος σου κάνει εντύπωση η στοργή και η αυστηρότης. Σε κοσκινίζει. Ψεύτικα πράγματα δεν χωρούν. Η Κυρία Θεοτόκος φροντίζει όλους, ως Μητέρα Παναγία και φιλόστοργος. Κι η στοργή Της η θεομητορική, η πάντα πόθον νικώσα, νικάει στο τέλος. Γι’ αυτό κάθε αγιορείτης παίρνει αυθόρμητα μια σφραγίδα, ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα ανερμήνευτο. Είναι ένα κατά χάριν παιδί της Παναγίας. Σ’ αυτήν ελπίζει.
Και ενώ υπάρχει αυτή η ανοχή, η στοργή και η συμπάθεια στο Όρος, δεν μπορούν να σταθούν πράγματα νόθα. Τα πάντα κοσκινίζονται. Το στάρι και η ήρα χωρίζονται. Ψεύτικες αρετές, πλάνες, ξεσκεπάζονται. Ευσεβοφάνειες δεν αντέχουν στο πυρ της πραγματικότητας. Οι παλιοί, οι περασμένοι Άγιοι αγαπούν και κρίνουν. Οι ζώντες γέροντες, με μια συνείδηση κοινή που υπάρχει, απορρίπτουν το ψεύτικο, επίπλαστο, καθετί που δεν είναι γνήσιο, που δεν βλαστάνει από την αληθινή ταπείνωση και υπομονή. Έτσι, ή μένεις στο Όρος και αφομοιώνεσαι απ’ αυτό, ή φεύγεις. ..........................................................................
Δεν είναι η Εκκλησία αυτό που νομίζουμε. Μας πήραν μωρά παιδιά από τον μαστό της μάνας μας, της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Μας έμαθαν άλλα. Μας έδωσαν να πιούμε γάλα κονσέρβας. Μας έκοψαν από τις ρίζες. Μας χώρισαν από την Παράδοση. Μας απομάκρυναν από το σπίτι μας. Μας έκαμαν αλλοδαπούς στον τόπο μας. Βάλθηκαν να μας ξεμάθουν τη μητρική μας γλώσσα, τη γλώσσα της Ορθοδοξίας, τη μητρική γλώσσα του ανθρώπου.
Ποιοι; Όσοι θέλησαν δια της βίας να μας σώσουν: οι διαφωτιστές, προπαγανδιστές, Βαυαροί, μασόνοι... μέχρι σήμερα. Μαζί μ΄ αυτούς, όλοι όσοι θεωρήσαμε τα φώτα τους φώτα, τον πολιτισμό τους πρόοδο. Και έτσι, στα τυφλά, χωρίς διάκριση πνευματική, πήραμε το καθετί απ΄ αυτούς, σαν ανώτερο, καλύτερο, πολιτισμένο (σε τέχνη, δίκαιο, διοργάνωση ζωής, αρχιτεκτονική, μουσική...). Και βασανίζεται το είναι μας. Απορρίπτει ο οργανισμός μας ένα-ένα τα μεταμοσχευθέντα ξένα μέλη. Και συνέχεια μας μεταμοσχεύουν βιαίως νέα, τα οποία αποβάλλονται, και φανερώνεται με την προσωπική του συμπεριφορά ποιος είναι ο βαθύτερος χαρακτήρας του λειτουργημένου λαού μας.
Δεν είναι η Εκκλησία αυτή που νομίζουμε. Δεν είναι αυτή που χτυπάμε, αυτή που βαλθήκαμε να καταστρέψωμε. Δεν έχει σχέση η Ορθοδοξία με «μεσαιωνισμούς», «μυστικισμούς», «κληρικαλισμούς», «σχολαστικισμούς» που ακούμε. Τόσοι δυτικοθρεμμένοι νομίζουν ότι σε Δύση και Ανατολή όλοι οι όροι έχουν το ίδιο περιεχόμενο. Και προσπαθούν να μας ελευθερώσουν από αρρώστιες που δεν περάσαμε. Και μας αρρωσταίνουν με τις θεραπείες τους. Και μας περιπλέκουν με τις λύσεις τους.
Δεν αρνούμαστε ότι υπήρξαν ανθρώπινες αδυναμίες. Υπήρξαν και υπάρχουν αδύνατοι, με πτώσεις και ελαττώματα. Αυτό κάνει ακόμα πιο συμπαθή την ίδια την Ορθοδοξία, και αναδεικνύει την ανοχή της αγάπης της και την αλήθεια του μηνύματός της.
Το θέμα το μεγάλο είναι να γνωρίσουμε την Εκκλησία την Ορθόδοξη, που αγνοούμε. Τη μία, αμόλυντη, άφθορη, άχραντη καρδιά της. Αυτήν που αποτελεί το βαθύτατο και πιο αληθινό είναι μας. Αυτή με την οποία έχομε πολύ μεγαλύτερη σχέση απ΄ ότι νομίζουμε. Αυτή που ξέρομε βαθύτερα, χωρίς να το καταλαβαίνωμε. Αυτή που πάμε ασυνείδητα να βρούμε αρνούμενοί την, γιατί αγνοούμε την αλήθεια της, τη θεανθρωπία της, τη δόξα της ταπεινώσεώς της.
Ότι πολύτιμο ζητούν όλοι οι αληθινοί αναζητητές βρίσκεται μέσα εδώ. Όχι αποσπασματικά, επί μέρους ή φανταστικά, αλλά εν όλω έργω και αληθεία.
Αυτή είναι κατάλληλη για τα μικρά παιδιά, τις απλές γριούλες και τους πιο απαιτητικούς αναζητητές, που θέλουν να δουν τον Θεό όχι όσο μπορούν, αλλ΄ όπως ο Θεός είναι.
Υπάρχει μια θεολογία που φτάνει στην απόφαση (αποφατικότητα), την άρνηση, που δεν πάει παραπέρα, που άνθρωπος στη γη δεν μπορεί να ξεπεράσει. Και μια χάρη άκτιστη, αόρατη, ακατάληπτη, που έρχεται στον άνθρωπο, στην κτίση. Και νεουργεί και θεουργεί το ανθρώπινο.
Δεν είναι η θεολογία σχολαστικισμός, ούτε η πνευματική ζωή πουριτανισμός.
Γνωρίζοντας την Ορθοδοξία, αυτή που είναι, ισορροπούμε· μπορούμε όλους να δούμε με στοργή. Από όλους να βοηθηθούμε. Και όλους με τη χάρη του Θεού να βοηθήσωμε.
Το να γίνωμε Ορθόδοξοι δεν σημαίνει κάπου να κλειστούμε, αλλά κάπου να αναχθούμε: να βγούμε στο ύψος του σταυρού της αγάπης.
Αν ήταν η θεολογία της Εκκλησίας μας αυτή που νομίζει ο πολύς κόσμος, αυτή που διδάχτηκε στα κρατικά πανεπιστήμια· ή αν ήταν η ευσέβειά της ο έξωθεν εισαχθείς στείρος πιετισμός, σας ομολογούμε ότι δεν θα σας λέγαμε τίποτε. (Δεν θα είχαμε καμιά ελπίδα· ίσως ούτε ευθύνη.)
Τώρα μπορούμε να σας πούμε λόγο παρήγορο και σκληρό (λέγεται μόνος του):
Η θέση μας είναι προνομιακή και επικίνδυνη. Έχει καθοριστεί απ΄ αυτούς που μας γέννησαν, και δεν μπορούμε να κάνωμε ότι μας κατέβει.
Δεν μπορούμε ατιμωρητί οι Ορθόδοξοι Έλληνες να παιδιαρίζωμε, στηριζόμενοι σ΄ οποιαδήποτε δικαιολογία ή, περισσότερο, να αυθαδιάζωμε.
Αν αυτοί που προηγήθηκαν ημών και έζησαν και τάφηκαν σε τούτα τα χώματα, αυτοσχεδίαζαν κάνοντας το κέφι τους, τότε θα μπορούσαμε και εμείς να συνεχίσωμε αυτοσχεδιάζοντας.
Αν όμως έζησαν διαφορετικά· αν αποφάσισαν να πεθάνουν, και έτσι έζησαν· αν ο τρόπος της ζωής τους ήταν απόφαση θανάτου· αν όλη τους η δημιουργία, το ήθος, ο λόγος, τα έργα, η μορφή, η χειρονομία, το ορατό και αόρατο εξ αυτών είναι γεννημένο εκ του θανάτου, από τη θυσία όλων, για να γεννηθεί κάτι καλύτερο, άλλης φύσεως, άλλης υφής, για τους άλλους, για μας όλους· τότε δεν μπορούμε ατιμωρητί να αυτοσχεδιάζωμε, να κάνωμε πρόβες, να παίζωμεν εν ου παικτοίς.
Αν δεν έχτιζαν την Αγια-Σοφιά όπως την έχτισαν, να χωρά τον κάθε άνθρωπο και την οικουμένη.
Αν δεν είχαν φτιάξει το Άγιον Όρος όπως το έφτιαξαν, για να σώζεται όλος ο άνθρωπος και να αδελφώνονται οι λαοί.
Αν δεν είχε θεολογήσει ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς όπως θεολόγησε, ανακεφαλαιώνοντας την πείρα και τη ζωή της Ορθοδοξίας, σβήνοντας τη δίψα του σημερινού βασανισμένου νέου ανθρώπου.
Αν δεν είχαν αγωνιστεί, κλάψει, υπομείνει, προσευχηθεί, θυσιαστεί τόσοι άγνωστοι στα βουνά, στα νησιά και στις πόλεις. Αν δεν είχαν στα τραγούδια, στη ζωή και στα ήθη τους αυτή την ανθρωπιά που σε σφάζει.
Αν δεν ήσαν γενάρχες του νέου Ελληνισμού ένας άγιος Κοσμάς και ένας Μακρυγιάννης.
Αν δεν υπήρχαν όλα αυτά στο αίμα μας, τότε θα μπορούσαμε να κάνωμε ότι μας κατέβει.
Τώρα δεν είναι έτσι. Τώρα βρισκόμαστε εν τόπω και χρόνω αγίω. Δεν μπορούμε να είμαστε επιπόλαιοι. Δεν ανήκομε στον εαυτό μας. Ανήκομε σ΄ αυτούς που μας γέννησαν, και σ΄ όλο τον κόσμο. Είμαστε χρεωμένοι με πνευματική κληρονομιά. Δεν μας σώζει καμιά δικαιολογία. Και όλα να τα πετάξωμε από το σχολείο, τα αρχαία, τα νέα, τα ιερά και τα όσια, δεν μπορούμε να δικαιολογηθούμε σε κανέναν, να απαλλαγούμε, ούτε να ξεχάσωμε το χρέος μας. Δεν μπορούμε να στοιχειοθετήσωμε κανένα άλλοθι.
Θα έχωμε να αντιμετωπίσωμε αυτούς που προηγήθηκαν και αυτούς που έρχονται.
Τα ψεύτικά μας καμώματα θα μας πετάξουν κατά πρόσωπο. Γιατί κάποτε θα ξυπνήσουν αυτοί οι μικροί, που θα πούνε όχι στο ψέμα, στην επιπολαιότητα, στην παραχάραξη, στην πλαστογραφία, στην προδοσία, που χαλκεύεται εγκληματικά και θρασύδειλα με εκπαιδευτικά προγράμματα, αναγνωστικά βοηθήματα, οπτικοακουστικές εκπομπές.
Και αυτοί που θα πουν όχι θα έχουν απροσδιόριστες δυνάμεις που ξεπερνούν αυτούς τους ίδιους. Θα είναι μαζί τους τα πνεύματα των περασμένων και τα διψασμένα παιδιά όλου του κόσμου.
Αυτό που εδώ υπάρχει ανήκει σε όλους. Αυτό που κληροδοτήθηκε καθορίζει τη συμπεριφορά μας.
Η Αλήθεια, που εσαρκώθει δια της παναχράντου και αειπαρθένου Μαρίας, που απέθανε και ανέστη και συνανέστησε την οικουμένη και συνέστησε την Εκκλησία σώμα Χριστού. Η Χάρις που αγιάζει όλο το είναι του ανθρώπου. Η Εκκλησία που βαφτίζει όλο τον άνθρωπο εις τα απύθμενα βάθη του μυστηρίου της ζωής του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, που αγιάζει όλες τις αισθήσεις.
Αυτή η Χάρις, που μπήκε μέχρι μυελού στα οστά του πιστού λαού μας, που υφαίνει τη ζωή μας και την κάνει άνωθεν υφαντή με τα στοιχεία της ύλης...
Όλο το πνευματικό σώμα της ζωής μας έχει μηνύματα που ανήκουν σ΄ όλους, που τα περιμένουν όλοι, μέχρις εσχάτου της γης. Και είμαστε χρεώστες προς όλους. Και μας έχουν κατ΄ ανάγκη βάλει αυτοί που μας γέννησαν κατά σάρκα και κατά πνεύμα σ΄ ένα ορισμένο επίπεδο. Και δεν μπορούμε να υποστείλωμε τη σημαία, να μετριάσωμε το χρέος, να ξεκουραστούμε σε άλλο χώρο, με άλλο τρόπο, παρά μόνο πάνω σε σταυρό θυσίας.
(Απόσπασμα από το βιβλίο του Αρχιμ. Βασιλείου «Το Άγιον Όρος και η Παιδεία του Γένους μας» της ιεράς Μονής Ιβήρων)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου